AHLAK GELİŞİMİ

 

 

 

 

 

 

 

 

AHLAK  GELİŞİMİ

 

 

 

 

 

 

 

Ahlak Gelişimi İle İlgili Bazı Terimler

Ahlak Gelişimi: Kültürel değerler doğrultusunda doğru ile yanlışı ayırt edebilmeyi öğrenme sürecidir.

Vicdan: Yanlış ve doğrunun ne olduğunu bildiren duygu, içsel sestir. Davranışlarımızın ahlakça değerli olup olmadığı hakkındaki öznel şuurumuzdur.

İd (Haz İlkesi): Bilinçdışı kuralları ve istekleri içermektedir. İd için asıl olan dürtülerin tatmine ulaşmasıdır. Bu dürtülerin tatmin edilmesi için egoya baskı yapar.

Ego (Dengeleyici): Gerçeklik ilkesiyle çalışır. Asıl görevi düzenlemedir. Mantığa ve gerçek hayata uygun olan demektir. Süperegonun (yasaklayıcı, frenleyici) ve idin (haz ilkesi) baskıları altında ego uygun çözüm yolları arar.

Süperego (Yasaklayıcı, Frenleyici): Ailevi ve toplumsal değerleri ve tavırları içeren, kişiliğin hep yasak koyucu ve frenleyici bölümüdür.

Ahlak evrenseldir ve genel anlamda kabul görme, yeterlilik, kendine saygı ve inanmayı içerir. Toplumu oluşturan bireylerin ait oldukları toplumun kurallarını benimsemesi ve bunlara uyması gerekmektedir.Bireye ait temel ahlaki değerler, bireyin toplum içindeki etkileşimleri sonucu oluşmaktadır.

Lawrence Kohlberg ve Ahlak Gelişim Kuramı

Kohlberg’in kuramına ait 6 ahlaki aşama, 3 büyük düzey altında gruplandırılmıştır.

1.Gelenek Öncesi Düzey (1. ve 2. Aşamalar)

2. Geleneksel Düzey (3. ve 4. Aşamalar)

3. Gelenek Sonrası Düzey (5. ve 6. Aşamalar)

Gelenek öncesi ahlaki düzey çoğunlukla 9 yaşın altındaki çocukların bulunduğu düzeydir. Bazı ergenleri, yetişkinleri ve ergen suçluları da kapsamaktadır.Geleneksel ahlaki düzey birçok ergen ve yetişkini kapsamaktadır. Gelenek sonrası ahlaki düzey ise 20 yaş ve üzerindeki yetişkinlerin çoğunluğunun oluşturduğu gruptur.

1.GELENEK ÖNCESİ AHLAK DÜZEYİ

Gelenek öncesi ahlak düzeyi Kohlberg’in ahlaki gelişim düzeylerinden ilk düzeydir ve henüz olgunlaşmamıştır.  Bu düzeydeki bir çocuk, henüz neyin doğru, neyin yanlış olduğuna dair toplumsal kuralları benimsememiş ve içselleştirmemiştir.

1.Aşama. Ceza ve İtaat :

Bu aşamadaki çocuk bir dizi sabit ve değişmez kuralın güçlü otoriteler tarafından belirlendiğini ve bu kurallara hiç sorgulamadan uyulması gerektiğini düşünürler.  Çocuk bu dönemde genellikle davranışın sonuçlarına odaklanır. « Hırsızlık yaparsan sana ceza verirler» gibi…

Eğer çocuğun çevresindeki yetişkinler ona bir şeyi mutlaka yapması gerektiğini söylüyorsa o şey doğru bir şeymiş gibi, bir şeyi yasaklıyor ve yapmaması gerektiğini söylüyorsa o şey yanlış bir şeymiş gibi görülür.

2.Aşama Kişisel Çıkar , Çıkara Dayalı Alışveriş:

Bu aşamada çocuklar otorite figürleri tarafından belirlenen tek bir doğrunun olmadığının farkına varırlar. Bu aşamadaki kişi için her şey göreceli olduğu için herkes kendi kişisel çıkarlarını önde tutmakta serbesttir. Yapılanların karşılıklı olması gerekir. « Sen bana yardım edersen, ben de sana yardım ederim ya da kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez»

2.DÜZEY GELENEKSEL AHLAK DÜZEYİ

Geleneksel ahlak düzeyi kişinin neyin doğru, neyin yanlış olduğuna dair toplumsal kural ve düzenlemeleri kabul ettiği ve benimsediği ahlaki gelişim düzeyidir. Bu düzeydeki bir kişi, yaptıklarından dolayı ödül ve ceza almayacak olsa bile toplumun kurallarına uyar. Toplumsal kural ve kanunlara katı bir bağlılık vardır.

3. Aşama. İyi Çocuk Yönelimi-Kişiler Arası Uyum:

Bu aşamadaki çocuk ailenin ve yakın çevresinin beklentilerini karşılaması ve «iyi» davranışlar sergilemesi gerektiğine inanır. İyi davranmak demek iyi niyete sahip olmak ve kişilere karşı sevgi, empati ve güven gibi olumlu duygular  beslemek demektir. Kişi toplumun, ailenin veya arkadaşlarının beklentilerine uygun davranır.  

4. Kanun ve Düzen:

Bu düzeyde olan birey bir önceki düzeydeki gibi küçük bir grubu dikkate alarak ahlak yargılarında bulunmaz. Bu aşamadaki birey toplumu bir bütün olarak ele almaya başlar. Yasaların toplumsal rolü korumada öneminin büyük olduğu savunulur. Bu aşamada kanunlara uymak, otoriteye saygı göstermek ve toplumsal düzenin sağlanması için bireylere düşen görevleri yerine getirmek gerekmektedir.

3 DÜZEY GELENEK SONRASI AHLAK DÜZEYİ

Gelenek sonrası ahlak  düzeyinde ise kanunlar, toplumsal kurallar ve düzenlemeler değiştirilemez ve sorgulanamaz mutlak emirler olarak değil, toplumsal düzeni sağlayan ve insan haklarını güvence altına alan yaralı, ancak değiştirilebilir mekanizmalar olarak görülmektedir. Bu düzeye ulaşmış insanlar doğru ve yanlış hakkında kendi soyut evrensel ilkelerine göre yaşarlar.  Bu soyut evrensel ilkeler yaşama hakkı, özgürlük, eşitlik ve adalet gibi temel insan haklarını içerir.

5.Aşama Sosyal Anlaşma-Kişi Hakları

Bu aşamadaki kişiler için toplum düzeninin korunması birincil amaçtır ve toplum düzeninin korunması için temel kişisel haklar görmezden gelinebilir. Burada toplum yararına çalışmak ön plandadır. Herkesin yaşama ve özgürlük gibi belli temel haklarının korunması önemlidir.

6. Aşama Evrensel Ahlaki İlkeler

Bu aşamaya gelen kişi toplumsal kural veya yasalardan bağımsız olarak ahlak anlayışını insan haklarına göre şekillendirir. Kişi ahlaki kararlarını toplumsal geleneklere, kurallara veya yasalara değil, içselleştirmiş olduğu evrensel ilkelere dayandırır. Toplumsal yasayla bu içselleştirilmiş evrensel ilkeler çatıştığı zaman kişi vicdanına kulak vererek kararını verecektir.

 

 

AHLAK GELİŞİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

 

Yaş

Cinsiyet grupları ve yaş farklılıkları, gelişimin farklı açılarının incelenmesi ve ergenliği daha iyi anlayabilmek için kullanılabilir.  Bireylerin ahlaki değerleri dönemlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Küçük bir çocuk otorite baskısıyla ahlaki değerlere uygun davranırken yetişkin olan birey sorgulayarak, nedenlerinin de farkında olarak ahlaki değerlere bağlılık geliştirir.

Cinsiyet

Erkeklerin ve kızların seçtiği arkadaş grupları çocukluk ve ergenlik döneminde farklıdır. Ergenliğin getirdiği fiziksel ve sosyal değişimlerin üstesinden gelmeye çalışan bireyler, cinsiyet rollerine ait sorumlulukları taşımaya başlarlar.

Sosyalleşme Süreci

Çocukların toplumsal rollerini yerine getirmeleri, onların sosyalleşmeleri ile ilgili olarak gelişir. Toplumsal kurallara uyumla sosyalleşmeye başlayan çocuklar, ahlaki gelişim sürecindeki aşamalarla ilerlemeye devam eder. Çocukların, aile ve çevrelerine ait özellikleri, ahlaki değerlerinin belirlenmesinde önemli yer tutar.

Sosyoekonomik Düzey

Genel olarak, sosyoekonomik düzeyi iyi olan ailelerin çocukları, düşük sosyoekonomik düzeye sahip olan ailelerin çocuklarından kendilerini daha iyi tanımlayabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre çocukların gelişimlerinin anne-babalarının sosyal kimlik, sosyal statü ve ekonomik durumdan etkilendiğini belirtmektedir.

Kişilik

Kişilik özellikleri ve sosyal toplumsal becerilere sahip olma, toplumsallaşma açısından önemlidir. Bireylerin kişiliğinin sağlıklı gelişimi, ailesinin ve çevresel koşullara ve bireyin bunlara uyumuna bağlıdır. Bireyin çevresi ya da ailesinde sosyal problemlerin ortaya çıkması ya da aile yapısının bozulması, sağlıklı toplumsal kişiliğin oluşumunu engeller.

Zeka

Orta çocukluk evresindeki çocuklar (3-6)  dönüşümsel düşünme özellikleri ile sonuç çıkarma yeteneklerini kazanır. Bu dönemde çocuklara ahlaki yargıda bulunurken durum, koşul ve kişilere ait etkenleri dikkate alır.

 Ergenlik çağı, bireyin yaşam boyunca sahip olacağı değerler sisteminin belirlenmesinde çok önemlidir. Bu dönemdeki birçok değişken, ergenin ahlakın ilkel düzeyini benimseyip benimsemeyeceğini ya da yargılarının otoriteye bağlı kalarak ve toplumsal düzene uyarak verildiği geleneksel düzeyde kalıp kalmayacağını belirler.