ÇOCUKTA DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI-YALAN SÖYLEME

 

                         

                                        

 

Yalan, insanların doğru olmadığını bildiği bir şeyi, aldatmak, örtbas etmek amacıyla söylemesidir. Yalan söyleme sözel olabildiği gibi, jestlerle, yazıyla ve susmayla da olabilir.

YALAN ÇEŞİTLERİ

1.ÖZDE YALANLAR

2.ALIŞKANLIK HALİNE GELEN YALANLAR

3.PATOLOJİK YALANLAR

SÖZDE YALANLAR

Çocukların gerçekdışı konuşmaları çok sık görülür. Burada hemen “yalan” damgasını vurmak doğru değildir. Çocuğun gerçeklik duygusunu zamanla kazandığını unutmamak gerekir.

3-4 yaş çocuklarının sık sık söylediği yalanlar, aslında gerçek yalanlar değildir, sahte ya da görünürde, başka bir deyişle “sözde” (pseudo) yalanlardır.Bu tür sözde yalanlar, aslında gerçek yalanla yüzeysel benzerliği çoğunlukla karıştırılmasına neden olur. Eğitimsel yanlışlıklar, sosyal ve moral anlam verme, kınama, üzüntüyle karşılama bu tür yalanları doğurur.

Örneğin masada bardağı kıran çocuk bundan kardeşinin sorumlu olduğunu söyleyebilir.

Görünürde yalan bazen oyun niteliğini taşır. Çocuk çevresindeki kişilere ya da kendisiyle ilgili olaylara ince ayrıntılar katarak bunları süsler. Gerçeğe bir anlamda bağlı kalabildiği gibi, tümüyle başka bir olay da yaratabilir. Bu tür uydurmalar 7 yaş öncesi çocuklarda sıklıkla görülür

ALIŞKANLIK HALİNE GELEN YALANLAR

Çocuğun gerçekle gerçek olmayanı ayırt etmesinden sonra yalanın hala devam etmesi halinde, yalanın kökünde çevreyle olan uyumsuz ilişkiler yatıyor demektir.

Burada uyduran sözler anlatma, öyküler icat etme veya kendi yararına bazı şeyleri reddetme gibi hayali yalanlardan daha önemli yalanlar söz konusudur. Bu tür yalan, bir takım bencilce sonuçlar elde etme amacıyla bilerek ve isteyerek başkalarını aldatmaktır. Bu anlamdaki yalancılığın “kendini kontrol edememek ve aşırı bencillik” ile çok yakından bir alakası vardır.

Alışkanlık halinde yalan söyleyen çocukların kişiliklerinde bu iki özellik mevcuttur. Bu durum çocukların eğitimlerinde onları sosyalleştirme işinin gerektiği gibi başarılamadığının işaretidir. Bir başka deyişle çocuk, başkalarının hak ve çıkarlarını hiç olmazsa kendininki kadar değer vermesini öğrenememiştir

PATOLOJİK YALANLAR

Patolojik yalan, duyguların bozukluğunun bir belirtisi olarak görülür. Aşağılık duygusu ve güç istemi, bazı patolojik yalanların temel nedenini oluşturur.

Patolojik yalanda çocuk sevinçli ve kaygısız görülür ki, bu kaygısızlık dikkate değerdir. Çocuk okulla ilgilenmez, aile içindeki olaylara kayıtsızdır, sosyal değişikliklerle yetinir, gerçek arkadaşlığı aramaz, yaşından aşağı görünür, davranışları oldukça çocuksudur, duygusal ve ahlaki bakımdan olgunluğa ulaşmamıştır

Çocukta yalanın alışılmamış sıklığı ve hırsızlıkların ortaya çıkışı alarma geçilmesi gereken durumlardır. Bu durumlarda acilen bir uzmandan yardım alınmalıdır.

Patolojik yalanın en önemli özelliklerinden birisi inandırıcı olmasıdır. Çocuk inanılmak için yalan söyler ve bu amaçla önlemler alır. Yararsızlık da bir başka özelliktir. Bir kez uydurmak alışkanlık haline geldi mi, hiçbir yarar sağlamasa bile yalan yinelenir. Bazen çocuk ilgi çekmek için yalan söyler.

Patolojik yalan üzücü, sıkıntı veren bir gerçeğin reddini belirtebilir, hatta çatışma objesi hakkında olabilir. Örneğin, kardeşi daha fazla ilgi gören çocuk, kardeşinin hasta olduğunu ya da öldüğünü anlatabilir.

Basit yalanla patolojik yalan arasındaki farklar şöyle özetlenebilir: Olağan yalancılıkta gerçek, bencilce bir sonuca varmak için bilerek saptırılır. Patolojik yalancılıktaysa birey hiç olmazsa görünüşte çıkar peşinde değildir. Olmayacak şeyler anlatmak, olanı abartmak, hayret verici şeyler söyleyerek çevresindekilerin şaşkınlığını uyandırmak onun için başlı başına bir zevktir. Şiddetli aşağılık duygusu olanlar, söyledikleri yalanlarla bu duyguyu ödünleyip yatıştırmak isterler

YALAN SÖYLEME DAVRANIŞININ SEBEPLERİ NELERDİR ?

§ Sevgi ve şefkat eksikliği

§ İlgi eksikliği

§ Değersizlik ve onaylanma gereksinimi

§ Aileden taktir görememe ve yetersiz ödüllendirilme

§ Aşırı takdir ve aşırı ödüllendirilme

§ Aşırı cezalandırıcı tutuma maruz kalma

§ Kıyaslamacı tutuma maruz kalma

§ Küçümseyici ve aşağılayıcı tutuma maruz kalma

§ Korku ve kaygılar

Yalan söyleyen çocukların mutlaka bir amacı vardır. Öncelikle, çocuk anne-babanın ilgisini çekmek için yalana başvuruyor olabilir. Her iki ebeveynin de yoğun çalıştığı, çocuklarıyla yeterince nitelikli zaman geçirme fırsatı bulamadığı durumlarda, çocuklar fark edilme ihtiyaçlarını dikkat çekici hikayelere başvurarak sağlamaya çalışabilirler. Yapmış oldukları yanlış bir davranıştan ötürü alacakları cezadan ve ebeveynlerinin tepkisinden korktukları için de gerçekleri saklamayı tercih edebilirler. Ergenlik dönemindeki çocuklar ise, genellikle hayatlarına müdahale edilmesini engellemek amacıyla yalana başvururlar. Diğer yandan, çocuklarımızdan gelişim düzeylerinin ve kapasitelerinin üzerinde bir performans beklediğimizde de, onları istemeden de olsa yalan söylemeye teşvik ediyor olabiliriz

Neden yalan söylerler?

Çocuğun söylediği yalanı değerlendirirken yaşını ve gelişimini göz önüne almak gerekir. Üç yaş öncesinde yalan söylediğini fark etmeyen çocuk, yeni öğrendiği kelimeleri aileyi mutlu etmek için kullanır. Altı yaşına kadar ise geniş hayal dünyasıyla yalan birbirine karışabilir. 6 yaşından sonra yalanın ne olduğunu bilir ve amaçlı kullanır.

1- Hayal gücü yalanları:
Çocuklar hayal güçleri geniş olduğundan, olmamış şeyleri olmuş gibi aktarırlar. Gerçeği değerlendiremediklerinden, hayal güçlerini kullanarak abartırla, çarpıtırlar. Perdenin kımıldamasını, “nasıl canavar gördüğü” şeklinde anlatan çocuk yalan söylemiyordur.Aile bunu yalan sayar ve kızarsa çözüm elde edemez.

Yalan söyleyen çocukların mutlaka bir amacı vardır. Öncelikle, çocuk anne-babanın ilgisini çekmek için yalana başvuruyor olabilir. Her iki ebeveynin de yoğun çalıştığı, çocuklarıyla yeterince nitelikli zaman geçirme fırsatı bulamadığı durumlarda, çocuklar fark edilme ihtiyaçlarını dikkat çekici hikayelere başvurarak sağlamaya çalışabilirler. Yapmış oldukları yanlış bir davranıştan ötürü alacakları cezadan ve ebeveynlerinin tepkisinden korktukları için de gerçekleri saklamayı tercih edebilirler. Ergenlik dönemindeki çocuklar ise, genellikle hayatlarına müdahale edilmesini engellemek amacıyla yalana başvururlar. Diğer yandan, çocuklarımızdan gelişim düzeylerinin ve kapasitelerinin üzerinde bir performans beklediğimizde de, onları istemeden de olsa yalan söylemeye teşvik ediyor olabiliriz.

2- İlgi çekmek:
Sahip olamadıkları nedeniyle, ilgisiz kaldığını düşünen çocuk yalana başvurabilir. Ailesinin onu sevmediğini ve ilgilenmediğini düşünen çocuk, birilerinin kendisine saldırdığını uydurabilir. Bazen de çocuklar bir özlemini dile getirmek için yalan söyler. Ör; babasız bir çocuğun "babam var" demesi gibi. Ya da arkadaşları arasında kendi durumunu kötü gördüğünden olmayan oyuncaklarından, evinden, başarılarından bahsederek kendini yüceltmeye , onlarla eşit olmaya çalışır.

3- Model alma:
''Çocuk yalan söylemeyi yetişkinlerden öğrenir. Belki doğrudan değil ama dolaylı yoldan çocuk yalanı yetişkinlerden öğreniyor. Telefona cevap vermeye giden çocuğuna, 'beni filanca sorarsa evde yok dersin' diyen bir baba veya anne, dolaylı yoldan çocuğa yalan söylemeyi öğretmektedir. Yine okul yıllarında nasıl kopya çektiğini, bulduğu yeni kopya çekme usulleriyle öğretmenini nasıl atlattığını övünerek anlatan bir aile büyüğü, çocuğunu kopya çekmeye ve kolay yoldan not almaya özendirmektedir.''

4- Beklentileri karşılayamama:
Ailenin aşırı beklentileri olan çocuklar, onların sevgilerini kaybetmemek için yalana başvurabilir. Birinci olduğunu, en çalışkan olduğunu ileri sürerek, ailesinin yaratacağı olumsuz hislerden korunmaya çalışır.

5- Savunma:
Daha iyi bir açıklaması olmayan çocuk, cezadan kaçınmak için yalan söyleyebilir. Ayrıca sık eleştiriliyor e suçlanıyorsa yalana başvurabilir.

6- Davranım bozukluğu:
Yalan bazen çocuğun hastalığının bir bulgusudur. O zaman tehlikelidir ve genellikle yanında hırsızlık yapma, okuldan kaçma gibi belirtileri de taşır. Bu tür yalanda kesinlikle uzman yardımı gerekir.

Sıklıkla doğruyu söylediğinde bile yalan söylediği iddia edilen bir çocuk, bir sure sonra bunu gerçekten yapmaya başlar. Yalanla pirim elde edebildiğini, kazançlı çıkabildiğini gören çocuğun da yalan söylemesi adeta kaçınılmaz olur. Bu şekilde isteklerine ulaşmanın bir yolu olarak düşündüğü yalana sıkça başvurur.

ANNE BABALAR YALANI NASIL ÖNLEYEBİLİRLER?

Yalanla aşırı tepki çocuğun bizden korkmasına ve tekrar yalan söylemesine neden olabilir. mücadele etmek için ilk olarak hangi yalanla mücadele etiğimizi bilmemiz gerekir. Yalandan çok yalana sebep olan psikolojik faktörler üzerinde yoğunlaşılmalıdır.

Aileler yalan söylemem konusunda çocuklarına örnek olmalıdırlar. Devamlı yalan söyleyen ebeveynlerin çocuklarında da yalan söyleme davranışının görülme ihtimali çok yüksektir. Ayrıca kendisi yalan söyleyen bir ebeveynin çocuğuna bu konuda uyarıda bulunması hiçbir işe yaramayacaktır. Doğru söyleyerek çocuklara ilk biz örnek olmalıyız.Fark ettiğimiz bir yalan karşısında çocuğa aşırı tepki göstermemeliyiz.

Çocuklardan sınırları dahilinde olmayana, başaramayacakları şeyler istenmemelidir. Ağır talepler karşısında başarısız olan çocuk kendini yalan söylemek zorunda hissedebilir.

Fazla baskı çocuklarda her zaman ters tepmektedir. Çocukların hayatını aşırı derecede kısıtlayan katı kurallar çocuklara yalana sevk edebilir.

Anne, baba ya da herhangi bir aile ferdinin çocuğu kendi yalanlarını söyletmek için araç olarak kullanmaması gerekir. Örneğin, bunu sakın babana söyleme gibi.

Çocuğunuzu diğer çocuklarla kıyaslamayın.

Çocuğunuzu bir polis gibi ısrarlı bir şekilde sorgulamayın. Ona güvendiğinizi hissettirin.

Doğrudan emin olmak için kontrol edin. Örneğin “ödevini yaptın mı” demek yerine ödevlerine bakacağım” demek daha makuldür.

'İyi, doğru ve güzel davranış takdirle, teşvikle geliştirilmelidir. Böylece kalıcı bir davranış ve alışkanlık haline getirilmelidir. Kötü ve yanlış davranış ve bu arada yalan gibi sözler, çocuğun anlayacağı bir dille anlatılmalıdır. Söz gelimi öncelikle kendisine zarar vereceği gösterilmelidir. Zamanla büyükleri ve arkadaşları tarafından güvenilemeyen ve yalnızlığa itilen hatta toplumdan dışlanan bir çocuk olacağı açık bir dile açıklanmalıdır. Çocuk davranışını ve konuşmasını yanlış ve yalan olduğunu anladığı halde yalan söylemeye devam ediyorsa anne, baba ve öğretmenlerin paniğe düşmeden çok daha dikkatli olması bu eyleminden nasıl vazgeçirilebileceğinin gerekirse uzman görüşü de alınarak çareleri bulunması gerekmektedir.''

Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde;

• Öncelikle hangi durumlarda yalana başvurduğunu belirlemeye çalışın. Bu size çocuğunuzun neden yalana başvurduğu ile ilgili önemli ipuçları verecektir.

• Aşırı tepki göstermemeye gayret edin. Yalana değil, olaya odaklanmayı tercih edin.

• Çocuğunuzu gerçeği itiraf etmeye zorlamayın. “ Bu anlattıkların bana pek doğru gelmedi? ” gibi ifadelerle doğruyu söylemesini sağlamaya çalışın.

• Asla çocuğunuzu “Yalancı” olarak nitelendirmeyin.

Doğruyu söylersen ceza almayacaksın” gibi ifadelerden kaçının. Çocuğunuzun davranışının sonuçlarına katlanmayı öğrenmesi gerektiğini unutmayın. Doğruyu söylemiş bile olsa, olumsuz davranışına uygun bir ceza belirleyin.

• Doğruyu söylemesinden duyduğunuz memnuniyeti mutlaka belirtin. Dürüstlüğün sizin için önemli olduğunu vurgulayın. Yalanın güven ilişkisini nasıl olumsuz etkilediğini anlatın.

• Çocuklarınızla ilgili beklentilerinizi gözden geçirin. O'ndan başarabileceğinden fazlasını mı bekliyorsunuz?

özen gösterin. Onlara model olduğunuzu unutmayın. Çocuklarınızla sıcak, samimi ve karşılıklı güvene dayalı bir ilişki kurmaya gayret edin. Anne ve babalarının kendilerine güvendiğini hisseden çocuklar, bu güveni kaybetmemek için yalan söylemekten kaçınırlar

Anne babanın koyduğu kurallar ve yasaklar çocuk tarafından kabul görmezse ya da anne baba bu kuralların neden konduğunu açıklamazsa, çocuklar istediklerini yapmak için yalana başvurabilirler. Bu nedenle, koyduğunuz kuralları ve gerekçelerinizi çocuklarınızla paylaşmaya özen gösterin.

Hangi yaş grubunda olursa olsun çocuklar sıklıkla cezalardan kurtulmak için yalan söylerler. Hatalarını saklamaktan kaçınmaları için, çocuğunuza hataların doğruları öğrenme fırsatı sağladığını anlatın.

En önemlisi, onları koşulsuz sevdiğinizi her fırsatta dile getirmeyi ihmal etmeyin.

Ne zaman yardım almalı?

Eğer çocuk yalan söylemeyi alışkanlık haline getirmişse,
Anne baba çocuğa ulaşmakta zorluk çekiyorsa
Yalan söylemenin altında yatan nedenler anlaşılamıyorsa,
bir uzmandan yardım almak yararlı olur.